و تعلم از منظر قرآن

و تعلم از منظر قرآن
امروز: شنبه 15 آبان 1395
• 

دسته بندی محصولات
بخش همکاران
بلوک کد اختصاصی
دسته: علوم انسانی
بازدید: 12 بار
فرمت فایل: docx
حجم فایل: 28 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 6
و تعلم از منظر قرآن
قیمت فایل فقط 2,500 تومان


فروشگاه فایل یادگیری از منظر قرآن یادگیری ازمنظرقرآن تعلیم و تعلم از مهمترین امور سعادت آفرین برای بشر است. در سایه تعلیم بود که انسان مسجود فرشتگان شد و در سایه تعلم است که انسان می تواند دیگران را رشد داده و از علم آنها نیز بهره مند شود. در این تحقیق سعی شده است که نگاهی اجمالی به تعلیم و تعلم از دیدگاه قرآن کریم داشته باشیم.اینک مطلب را با هم از نظر می گذرانیم:مفهوم تعلیم و تعلمتعلم به معنای یاد گرفتن و دانش آموختن است ؛ چنان که تعلیم به معنای آموختن و آموزش دادن است. ]فرهنگ نامه ها ؛مانند لغت نامه دهخدا، جلد 4 ،ص 5971 ؛ فرهنگ فارسی، ج 1 ،ص 1103[ تعلیم و تعلم برگرفته از واژه علم و از مشتقات آن است که در باب تفعیل و تفعل (ثلاثی مزید) به کار رفته است تا معنای آموزش دادن و نیز آموزش گرفتن را بیان دارد. مشتقات واژه علم در قرآن بسیار آمده است. در بسیاری از آیات قرآن خداوند خود را معلم و آموزگار معرفی کرده است. به عنوان نمونه در آیه 2 سوره الرحمن می فرماید: «الرحمن علم القرآن»؛ خداوند رحمان، قرآن را آموزش و تعلیم داده است و یا در سوره علق آیه 4 و 5 می فرماید : «اقرء و ربک الاکرام الذی علم بالقلم علم الانسان مالم یعلم» ؛ بخوان! و پروردگار تو بس گرامی است همان کسی که با قلم انسان را آموزش داد ؛ به انسان چیزی را که نمی دانست، آموخت.در بینش و تحلیل قرآنی، حکایت آموزگاری خداوند و آموزش دیدن انسان، حکایت هویت و ماهیت انسانی است. به این معنا که انسان به جهت همین آموزش دیدن مستقیم از سوی پروردگار است که به مقام انسانیت و در نتیجه خلافت الهی بر هستی از قرارگاه زمین دست یافت.در تحلیل قرآنی آدمی به سبب دانش و معارفی که به تعلیم الهی آموخته شرافت یافته است و مستحق سجده همه کائنات از فرشتگان و پست تر از ایشان قرار گرفته است. این آموزش انسان به این علت است که همگی از وی آن چه را که به طور مستقیم قابلیت ادراک آن را نداشته اند، بیاموزند. در این بینش حتی آنانی که قابلیت داشته نیز نیازمند رهنمون های بشری هستند تا به مقام کمالی خود دست یابند ؛ زیرا تنها انسان است که به علم و دانش اسمای الهی و تعلیم مستقیم خداوندی توانسته است ظرفیت ها و توانمندی های خود را به طور کامل بروز و ظهور دهد و به خلاقیت الهی دست یابد و به عنوان واسطه در فیض عمل کند و نقش پروردگاری در طول را به عنوان ولایت به عهده گیرد. این نقش تنها به سبب دانشی است که آموخته است. از این جاست که اهمیت و ارزش تعلم و نیز تعلیم دانسته می شود. در داستان ماهیت و هویت سازی انسان در روز نخست آفرینش آمده است که خداوند پس از آن که حضرت آدم(ع) را برای خلافت آفرید به وی اسمای الهی را آموخت و سپس آن اسما را بر فرشتگان عرضه داشت تا آن را بیان دارند ولی فرشتگان از دریافت حقیقت اسما ناتوان و عاجز شدند و نتوانستند آن را بشناسند، از این رو عرضه می دارند که ما تنها قادر به درک و بیان آن چیزی هستیم که خداوند به ما آموخته است و این دانش اسما فراتر از آن حد و اندازه ای است که ما بدان آگاه شویم. سپس خداوند از آدم(ع) می خواهد تا آن چه از اسمای الهی را که آموخته به فرشتگان بنمایاند و نشان دهد که خود از چه ظرفیت و دارندگی بالا و والایی برخوردار است. آدم(ع) نیز اسما را به فرشتگان و دیگران گزارش می کند.به هر حال، خداوند معلم نخست و انسان متعلم اول است و حق آن است که بگوییم معلم اطلاقی تنها خداست و اوست که به انسان همه چیز را به شکل اسمای الهی آموخته است و انسان به جهت ظرفیت ذاتی توانسته است آن را بپذیرد و به صورت تعلم و پذیرش دانش اسما در ذات خود قراردهد. با نگاهی گذرا به آیات قرآن می توان دریافت که شأن و مقام آموزگاری در چه حد و اندازه ای است ؛ زیرا تعلیم فعل خداوند و شغل پیامبران است و خداوند در قرآن بیان می دارد که معلم دیگر انسان پیامبران هستند که به انسان کتاب و حکمت می آموزند و آنان را برای زندگی اجتماعی و قانونی و بالندگی و رشد آماده می سازند.]آل عمران/ 164[از این روست که قرآن انسانها را به فراگیری و دانش آموزی فرا می خواند و ایشان را تشویق و ترغیب می کند تا دانش آموزی را در اولویت برنامه ریزی هدایتی و تربیتی جامعه اسلامی قراردهند و با بی سوادی مبارزه کنند. بر این مبنا است که به قلم و آن چه از دانش و علوم می نگارد سوگند می خورد و بر اهمیت آن تأکید می ورزد. ]قلم/1[ و این حکم فقهی نیز بر اهمیت تعلیم تأکید می ورزد که شکار سگ تعلیم داده شده طاهر و پاک شمرده می شود.]مائده/4[آداب تعلیم و تعلمقرآن برای تعلیم و تعلم آداب خاصی را بیان می کند. در مسئله تعلیم قرآن به مسئله مهم و اساسی تعهد اشاره می کند و بیان می دارد که تعلیم کننده باید با متعلم شرط کند که بر پایه و اساس دانش عمل نماید و متعهد گردد تا از دانش خود به خوبی و درستی بهره گیرد. بر همین پایه است که هاروت و ماروت دو فرشته الهی در زمان حضرت سلیمان(ع) برای آموزش متعلمان از ایشان می خواهد که متعهد گردند تا از دانش خویش در راستای اهداف نادرست بهره نگیرند و آن را برای اهداف سازنده و مفید به کار گیرند. ]بقره/102[افزون بر این می توان به آداب دیگری که قرآن بدان تأکید کرده است اشاره نمود. از جمله می توان به آداب زیر اشاره کرد :1- اجازه ؛ از آداب تعلم آن است که متعلم و شاگرد از معلم خویش برای یادگیری اجازه بگیرد؛ چنان که حضرت موسی(ع) در هنگام تعلم دانش لدنی الهی از عالم ربانی اجازه گرفته و می فرماید : «هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشد؛ آیا می توانم برای دست یابی به دانش رشدی که به تو آموخته شده است از تو پیروی نمایم».]کهف/66[ بنابراین نمی توان بدون اجازه در دروس استادان شرکت کرد؛ زیرا برای کسب هر دانشی شرایطی لازم و ضروری است که استاد و معلم می تواند با آزمون و یا روش های دیگر آن را به دست آورد.2- دوری و اجتناب از شتاب و عجله ؛ شاگردان نباید پیش از پایان آموزش هر درس و یا هر دانشی در پرسش شتاب کنند ؛ زیرا بسیاری از پرسش ها در هنگام تعلیم استاد و معلم به خودی خود پاسخ داده می شود و در یک فرآیند طبیعی پرسشی باقی نمی ماند ؛ تعجیل و شتاب موجب می شود تا معلم ناچار شود مسئله ای که می بایست در جایگاه خود طرح و تبیین گردد را پیش تر بیان کند و آموزش درست را با مشکل و خلل مواجه سازد و یا به پرسش ها پاسخ ندهد که موجبات کدورت و یا برداشت های نادرست دیگر از سوی شاگردان را سبب می شود. بنابراین شایسته و بایسته است که شاگردان در هنگام تعلیم از شتاب و تعجیل دوری و اجتناب ورزند و پرسش های خود را به وقت دیگری واگذارند. این مسئله در حقیقت به معنای شکیبایی و صبر است ]کهف /66 و 69 و 70[3- احترام ؛ یکی دیگر از آداب تعلم آن است که شاگردان حق استاد را مراعات نموده و از احترام و تکریم وی کوتاهی نکنند. اجازه گرفتن ، پاسداشت عمل و سخن استاد، پیروی از بیانات و دانش آموخته شده ، عدم تعجیل در پرسش گری و یا اموری از این دست در حقیقت بیان دیگری از تکریم و احترام به استاد و معلم است. ]کهف /66[4- اطاعت و پیروی ؛ از دیگر آداب تعلم اطاعت از استاد است ؛ اگر شاگرد از استاد پیروی نکند نمی تواند به درستی به دانش دست یابد و در نتیجه دانشی را یا کسب نخواهد کرد و یا به طور ناقص کسب می کند. اگر استاد و معلم به چیزی دستور داد می بایست به طور دقیق بر پایه آن عمل کرد و عصیان نورزید. البته این به شرطی است که شاگرد استادی کامل را انتخاب کرده باشد و در غیر این صورت می بایست عقل و شرع را معیار قراردهد و جز در معصیت خالق و پروردگار از استاد پیروی کند ؛ زیرا هدف از تعلم دست یابی به دانش رشد و کمال است و این با معصیت و عمل خلاف شرع ممکن نمی شود.]کهف/ 66 و 69[5- توکل ؛ واگذاری امور به مشیت الهی از آداب تعلم است که از آن به توکل یاد می شود. برخی از دانش ها ممکن است به جهت تفاوت استعدادها و ظرفیت ها برای شخصی دور از دسترسی باشد، با این همه توکل موجب می شود تا امید به دستیابی برای وی فراهم گردد و خداوند به عنایت و توفیق خود وی را به مقامی رساند که ظرفیت و شرایط کسب آن دانش را به دست آورد.]کهف/66 و 69[6- تذکر و یادآوری ؛ از دیگر آداب تعلم آن است که دشواری های تعلم هر دانشی به شاگردان گوشزد شود تا دانش آموز با توجه به ظرفیت و توان خود آماده دریافت دانش گردد.]کهف/67[7- صبر و شکیبایی ؛ این مسئله از آداب مهم تعلم است؛ زیرا آدمی در شرایط سخت و دشوار، ناشکیبایی کرده و از ادامه دانش آموزی منصرف می شود. از این روست که شاگردان می بایست صبر و شکیبایی را پیشه خویش سازند و در دانش آموزی از عجله اجتناب کنند و خواهان آن نشوند که زود به هدف دست یابند بدون آن که فرآیند دانش آموزی را به کمال گذرانده باشند. ]کهف/ 60 و 66 و 39[روش ها و الگوهای آموزشقرآن روش هایی را برای تعلیم بیان می کند که می توان از آن برای دانش علوم مختلف بهره برد. در این بخش برخی از روش های تعلیمی قرآن بیان می شود:1- ارائه الگو؛ ارائه نمونه عینی، از روش های قرآن در تعلیم معارف و دانش هاست. در آیاتی از قرآن بیان شده است که چگونه پرسشگری می تواند زیانبار باشد و فرد را با دشواری های چندی مواجه سازد. ]مائده/ 101 و 102[ در حقیقت می توان از این روش قرآنی به صورت تعمیمی بهره برد و در آموزش به نمونه های عینی و قابل دسترسی برای متعلمان اشاره کرد تا آنان با آشنایی با نمونه ها بتوانند رفتار و منش خود را تنظیم و هماهنگ سازند.2- استفاده از تشبیه ؛ قرآن کریم برای عینی و قابل فهم کردن مطالب و آموزه ها از تشبیه معقول به محسوس استفاده می کند. بنابراین بر معلمان و آموزگاران است که در بیان مطالب معقولی که دور از دسترس و یا اندیشه متعلمان است ، از روش تشبیه بهره جویند. قرآن در بیان اعمال کافران بیان می دارد که اگر بخواهیم آن را تبیین و روشن کنیم می بایست اعمال ایشان را همانند خاکستری در برابر باد همانند نماییم که در گذر تندباد و طوفانی سهمگین قرار گرفته است. چنان که در بیان سخن و کلام طیب و پاک، آن را به درخت پرباری همانند می کنند که اصل و ریشه آن ثابت است و شاخه های آن در آسمان قرار گرفته و همگان از آن بهره می برند درحالی که سخن ناپاک و خبیث همانند درختی برآمده از زمین است که ریشه در خاک ندارد و قرارگاهی برای آن نیست تا بر پایه های خویش بایستند و دیگران از بر و بار آن بهره مند گردند. ]ابراهیم/ 18 و 24 و 26[3- استمرار تعلیم ؛ گوشزد کردن پیاپی رهنمودها و دانش ها و تکرار آن از روش های تعلیمی قرآن است. از این رو گفته شده است که الدرس حرف و التکرار الف ؛ درس یک حرف است ولی هزار بار تکرار لازم دارد تا جا بیافتد و قرار گیرد. تکرار و استمرار در تعلیم همانند قطرات آبی است که بر صخره های سخت و مرمرین فرو می ریزد و درنهایت نقشی بر آن می آفریند و در دل آن جای می گیرد. ]قصص/51[4- بیان فلسفه و علت حکم ؛ جهت تفهیم دقیق شاگردان، قرآن از روش بیان فلسفه و علت احکام استفاده می کند. به عنوان نمونه در بیان حکم آرام سخن گفتن می فرماید که بلند سخن گفتن موجب می شود که فرد از سخن گوینده بگریزد و آن را ناخوش و زشت شمارد ؛ چنان که صدا و سخن خر را زشت و ناهنجار می شمارد.]لقمان/ 19[5- تنوع بیان ؛ بیان مطالب به شیوه های متفاوت و مختلف، روشی کارساز است که قرآن در تعلیم و تربیت خود برگزیده است. در آیات زیادی سخن از این است که قرآن یک مسئله را به شکل آیات مختلف بیان می کند. این مسئله در اصطلاح قرآنی به تصریف آیات مشهور است. قرآن بیان می دارد که هدف از تصریف آیات و بیان متنوع یک مسئله به اشکال مختلف برای امکان بخشی فهم و درک دقیق مسئله و مطلب برای مخاطب و شنونده آن است.]انعام / 65 و105[6- طرح سؤال و پرسش ؛ از روش های مفید و کاربردی قرآن برای آموزش و تعلیم ، بهره گیری از طرح سؤال و پرسش است. قرآن در بیان و تبیین بسیاری از مسایل سخت و پیچده با طرح پرسش می کوشد تا در ذهن مخاطب انگیزه و چالشی را برانگیزد تا در جستجوی پاسخ برخیزد. این گونه می شود که پس از تلاش پرسش شونده، امکان استقرار و جا افتادن مطلب برای او بیش از پیش فراهم می گردد.]انعام /63 و 64 و ابراهیم/ 10[ابزارهای آموزشقرآن به نقش قوای حسی و مشاهدات عینی در تعلیم و آموزش مجهولات و شناخت آن توجه داده و می فرماید که چگونه انسان با مشاهده آفریده های دیگر و رفتار ایشان می تواند بر دانش و توانایی های خود بیافزاید. به عنوان نمونه هنگامی که قابیل در عملی نابخردانه و خلاف نظام آفرینش، برادر خویش هابیل را کشت نمی دانست که با جسد بی جان برادر چه کند. با این همه با توجه به ظرفیت و توانمندی های طبیعی و خدادادی خود، به رفتار کلاغ توجه کرد و از او آموخت که چگونه می توان چاله و حفره ای در زمین کند و جسد را در خاک پنهان کرد. در گزارش قرآن از این مسئله آمده است : «فبعث الله غرابا بیحث فی الارض لیریه کیف یواری سوأه اخیه قال یا ویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب فاواری سوءه اخی فاصبح من النادمین» ؛ پس خداوند کلاغی را برانگیخت که در زمین جستجو می کرد و آن را می کند تا بدو بنمایاند که چگونه می تواند جسد برادرش را در خاک کند. قابیل گفت : وای بر من که ناتوانم از این که مانند این کلاغ باشم و جسد برادرم را در خاک کنم. پس از پشیمانان گردید.دراین گزارش به چگونگی آموزش از طریق حواس اشاره می شود. در آیات دیگری به این مسئله اشاره می شود که دانش انسانی از ر اه چشم و گوش به دست می آید و قلب است که آن را دریافت و به صورت دانش دسته بندی می کند و یا از مردمان می خواهد که به خلقت و آفریده های پیرامونی و حتی کارکرد و نحوه ساخت و ساختار بدن خود توجه کند و از آن درس ها بیاموزد.در قرآن غیراز امور یاد شده از قلم نیز به عنوان ابزار تعلیم یاد شده و گرامی داشته شده است. در آیات 4 و 5 سوره علق، خداوند پس از سوگند می فرماید: «الذی علم بالقم علم الانسان ما لم یعلم»؛ خداوندی که به قلم به انسان دانشی را آموخت که نمی دانست. بنابراین قلم در تعبیر قرآنی به عنوان ابزار آموزشی مورد تجلیل و تکریم قرار گرفته و بر اهمیت آموزش از راه نوشته تاکید شده است. این بدان معناست که علم و دانش از طریق نوشتار نیز کسب می گردد و تنها روش و ابزارهای حسی به عنوان ابزار دانش بشر نیست. انسان بر خلاف همه موجودات دیگر از این توان برخوردار است تا بتواند دانش خود را از طریق بیان و کتابت به دیگری منتقل نماید.هیچ موجودی دیده نشده است که بتواند از طریق کتابت و نگارش به دانش دست یابد و یا آن را به دیگری انتقال دهد.موارد تعلیمیپرسش معلم دراین جا این است که آیا می توان هر چیزی را به هرکس تعلیم داد؟ چه چیزهایی را می توان تعلیم داد و یا باید تعلیم داد و چه چیزهایی را نباید تعلیم و آموزش داد؟ نگرش فقهی قرآن به مسئله باید و نبایدهای حقوقی افزون بر باید و نبایدهای اخلاقی چیست؟بی گمان در بینش انسانی این مسئله مطرح شده و می شود که از نظر اخلاقی برخی امور و مسایل می بایست تعلیم داده شود و در انتقال آن به دیگران بخل نکرد. انسان از نظر اخلاقی متعهد است تا مسائل و اموری را که در زندگی بشر کاربردی و سازنده است، به دیگری بیاموزاند. از این رو گفته شده است که اصل اخلاقی آموزش دیگری به ویژه آموزش چیزهایی است که به عنوان برآورده کردن نیازهای بشری است ؛ چنان که آموزش ارزش ها و اصول ارزشی از اموری است که جوامع خود را به جهت اخلاقی ملزم به آموزش می بینند و در اقدام به آن کوتاهی نمی ورزند.از سوی دیگر همین اصول اخلاقی برخی از آموزش ها را نادرست و خلاف اصول اخلاقی و ارزشی دانسته و از آن پرهیز می دهد ؛ از جمله این مسایل و امور می توان به آموزش هایی اشاره کرد که موجب هلاکت خود و یا دیگری و آسیب به فرد و اجتماع می گردد.در آموزه های قرآنی نیز احکام و آموزه های دستوری است که برخی از آموزش ها را لازم و ضروری و واجب دانسته و برخی را حرام و نادرست بر شمرده و مومنان را از آن برحذر داشته است.آموزش اخلاق و آداب معاشرت از وظایف پدر در حق فرزند خویش ]لقمان آیه 71 و 91[ و نیز چگونگی ورود فرزندان به اتاق و محل استراحت پدر و مادر از جمله آموزه های دستوری قرآن است.]نور/85 و 95[بر مومنان است که علوم دینی را از اهل آن بیاموزند (توبه آیه 122) و بر اهل ذکر است که به پرسش های علمی و دینی مومنان پاسخ دهند. چنان که بر پیامبران است که علوم و حقایق و معارف و حکمت را به انسان ها بیاموزند. ]بقره/151[در بینش قرآنی آموزش علوم زیانبار امری مردود است و مومنان باید از آن پرهیز کنند. قرآن با اشاره به داستان هاروت و ماروت بیان می دارد که چگونه مردمان بابل به جای آموزش امور مفید و سازنده به تعلم علوم زیانبار روی آورده و از دانش خود ضد دیگر مردمان سود می جسته اند. ]بقره/102[ قرآن می کوشد تا با این روش مردمان را از آموزش علوم زیانبار پرهیز دهد.بنابراین هم بر معلم است تا با شناخت ظرفیت شاگردان و متعلمان دانش را منتقل کند و هم بر متعلمان است که دانشی را که می آموزند در راه راست و درست استفاده کنند و برای زیان و ضرر زدن به دیگران از آن سود نبرند.آموزش احکام و قوانین ]بقره آیات 215 و 217 و 219 و 220 و بسیار دیگر از آیات[ تعلیم چگونگی توبه ]بقره/73[ تعلیم بیان ]رحمن/3 و 4[ و تعلیم تسبیح ]سجده/51[ و تعلیم دعا و حکمت و نویسندگی و مانند آن از دسته آموزه های قرآنی در حوزه تعلیم و تعلم است که در آیات بسیاری بدان پرداخته شده است. در بیان اهمیت تعلیم وتربیت همین بس که خداوند در آیات بسیاری خود را رب موجودات دانسته و پس از مقام الهویت به ربوبیت وپروردگاری خویش بر جهانیان اشاره می کند.در آیه 129 و 151 سوره بقره مقام تربیت و رشد انسان ها را به عنوان وظیفه پیامبران و هدف بلند ایشان می شمارد و تزکیه به معنای رها سازی شخص از عناصر بازدارنده برای دستیابی به مواد و نابع نمو و رشد را از اصول دعوت و وظایف یکایک پیامبران می شمارد . انسان موضوع تربیت و یکی از اساسی ترین موضوعات مطالعاتی این علم محسوب می شود .چرا که تربیت را فراهم آوردن زمینه بزای پرورش دادن و به فعلیت رساندن تمام استعداد هایی می داند که خداوند به صورت بالقوه در نهاد او به ودیعه نهاده است.این انسان تنها به وسیله کسی می تواند به درستی شناسانده شود و سپس تربیت گردد که خود خالق اوست.لذا بهترین منبع مطالعه ی انسان و علم انسان شتاسی منابع متصل به وحی الهی ،یعنی قرآن و روایات می باشد. در منابع اسلامی به این نکته مهم تذکر داده شد ه زمام تربیت انسان باید به دست کسی باشد که از رمز و راز او و زوایای آشکار و پنهان و ابعاد مختلف وجودی اش ، حتی از خود آدمی آگاه تر است. برخی علل بررسی اهمیت تعلیم وتربیت از نظر قرآن 1- رشد فرد : تعلیم و تربیت صحیح می تواند فرد را به اوج ارزش ها برساند واگر اشتباه انجام شود او را به سقوط بکشاند چنانکه در سوره مبارکه 78 نحل می فرماید : و خداوند شما را از شکم مادرتان بیرون آورد در حالیکه هیچ نمی دانستید و برای شما گوشی و دیدگان و دلها قرار داد نا شکر گزار باشید 2- رشد اجتماع : مشخصه یک جامعه سالم . ورشد یافته نظام تعلیم و تربیتی زنده و مترقی است که انسان هایی آزاده و مستقل ، خلاق و تلاشگر می سازد. 3- طبیعت انسان :در سوره مبارکه شمس آیه 7 می فرماید : سوگند به نفس و آنکه او را متادل و موزون بیاراست و خیر و شرش را به آن الهام کرد که به حقیقت هرکس آن را تزکیه کند به رستگاری رسد و هرکس آن را بیالاید زیانکار شود. آیات قرآنی مرتبط با تعیم و تربیت عبارتند از: 1-5 حجرات و 9-13 سوره مبارکه /12-19 لقمان/49 فصلت/8 عادیات/14 نوح/32 زخرف/93 مائده/22 رعد/18-19 حشر 36 عنکبوت /9 زمر/16 سجده/21 قصص/19 معارج/16 ق/56 ذاریات/129-151-219-48-200-206-231 بقره38 توبه 7-8 یونس/179 اعراف/12-62-131 آل عمران/217 شعرا/9 -99 شوری/36 مزمل/9 ابراهیم/24-25 یوسف/3 نسا 135-164-165 ممتحنه/4 احزاب/21 کهف/104-66کهف/104-66 مریم/76 طه/82 انسان/3 اعراف179-205 حدید/25 غاشیه/21 تکویر
قیمت فایل فقط 2,500 تومان

برچسب ها : و تعلم از منظر قرآن , و تعلم از منظر قرآن