نخست

نخست
امروز: شنبه 15 آبان 1395
• 

دسته بندی محصولات
بخش همکاران
بلوک کد اختصاصی
دسته: علوم انسانی
بازدید: 22 بار
فرمت فایل: zip
حجم فایل: 22 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 1
نخست
قیمت فایل فقط 2,500 تومان


فروشگاه فایل راز جاودانگی قرآن (5 صفحه - از 16 تا 20) مجلات : قرآن و حدیث » گلستان قرآن » نیمه دوم دی 1382 - شماره 167 » نویسنده: نصیری، علی بخش نخست علی نصیری، پژوهشگر و نویسنده و دارای مدرک دکترای علوم قرآن از دانشگاه تهران می‏باشد. وی افزون بر تألیف بیش از 50 مقاله علمی در زمینه‏های اسلام و علوم قرآنی، ده عنوان کتاب نیز تألیف کرده است که برخی از آنها عبارتند از: هنر و زیباشناسی از دیدگاه قرآن، درسنامه علم حدیث، تحریف‏ناپذیری قرآن، بررسی مکتب تفسیری صدالمتألهین و... یکی از ویژگی‏های برتر قرآن در کنار جامعیت و جهانی بودن، جاودانگی آن است؛ یعنی قرآن به زمانی خاص یا ملت یا گروهی ویژه، اختصاص ندارد و به فراخنای حیات بشری تا پگاه رستاخیز با تمام اقوام و ملل و زبان‏ها و ملیت‏ها به گفتگو می‏پردازد. قرآن به عنوان تنها کتاب آسمانی تحریف نایافته، گفتار و پیام خداوند را، به طور مستقیم در دسترس بشریت قرار داده است، و ناسخ آن نخواهد آمد. بدین جهت پیامبر اکرم(ص) در خطبة‏الوداع با عنوان «ثقل اکبر» از آن یاد کرد. برگهای زرین تاریخ این کتاب - از آغاز ظهور تاکنون - برای هر مخاطب منصفی این امر را به اثبات می‏رساند که قرآن با برخورداری از اصل جاودانگی و میزان حضور در میان جهانیان و نقش‏آفرینی در تحولات اساسی جهانی و اهتمامی که از سوی پیروان عموم ادیان و مذاهب به آن شده، بی‏همتاست. «مایکل هارت» - نویسنده و مورخ امریکایی - پس از سالها تحقیق و پژوهش و مصاحبه با شخصیت‏های معروف و طبقات مختلف مردمی، یکصد تن از انسان‏های بانفوذ و تأثیرگذار در طول تاریخ بشری، اعم از پیامبران، نوابغ، پادشاهان و... کتابی به نام «یکصد انسان سرنوشت‏ساز تاریخ» منتشر کرد. در صدر این رده‏بندی صد نفری، نام پیامبر اسلام به عنوان «محمد متنفذترین انسان تاریخ» آمده است1. هم‏چنین پس از جنگ جهانی دوم، یک پژوهشگر انگلیسی با تألیف کتابی با عنوان «کتابهایی که دنیا را به حرکت درآورد»، ده کتاب را به عنوان بهترین و تأثیرگذارترین کتابهای تاریخ بشری معرفی کرد که در صدر آنها قرآن و سپس انجیل قرار دارد.2 میزان اهتمام مسلمانان نسبت به قرآن از آغاز تاکنون جای هیچ گفت‏وگو ندارد و به یقین می‏توان ادعا کرد که قرآن در تمام تاریخ تابناک خود کانون توجه همه فرق اسلامی و دانشجویان همه شاخه‏های علوم اسلامی بوده و بدون تردید بیشترین آثار و نگاشته‏های علمی اندیشمندان اسلامی مستقیم یا غیرمستقیم ناظر به قرآن بوده و هست. اینک جای این پرسش است که راز جاودانگی قرآن در چیست؟ به راستی قرآن دارای چه عناصر و ویژگی‏هاست که آن را جاودانه ساخته است؟ آنچه در این مقاله دنبال شده، پاسخ اجمالی به این پرسش سترگ و بررسی مختصر هشت عامل مهم از عوامل جاودانگی قرآن است که به ترتیب عبارتند از: 1 - برخورداری ازعمق و ژرفا، 2 - کلان نگری، 3 - تمرکز بر نیازهای اساسی، 4 - پاسخگویی به نیازهای هر عصر، 5 - برخورداری از استدلال و برهان، 6 - تکیه بر مبانی فطرت، 7 - رعایت نزاهت در بیان (پیرایش سخن)، 8 - رعایت عناصر زیباشناختی. از میان این عوامل، هفت عامل نخست به محتوا و مضمون قرآن ناظر است و عامل هشتم به ساختار و شکل ارائه محتوای قرآن مربوط می‏شود. اینک به بررسی این عوامل می‏پردازیم: 1 - برخورداری از عمق و ژرفا 16 قرآن کتابی است که در نگاه بدوی،ساده و سطحی به نظر می‏رسد اما هنگامی که شخصی به تدبر و تفکر در آن بپردازد، در می‏یابد که به عکس آنچه در نگاه اولیه به نظرش آمده، این کتاب بس عمیق و ژرف است. شاید بتوان قرآن را از این جهت، بسان کتاب طبیعت دانست. پدیده‏های طبیعی بسان درختی در باغ، در نگاه نخست، بسیار ساده و فاقد ژرفا به نظر می‏رسند، و بسیار می‏شود که انسان را فریفته ظاهر زیبای خود می‏سازد؛ اما وقتی با نگاه یک عارف یا یک زیست‏شناس به آن چشم دوخته شود هزاران رمز و راز در آن فراچنگ می‏آید. به راستی آیا چنان نیست که اسرار ناپیدای درون هریک از پدیده‏های طبیعت، سده‏های متمادی است که انسان را در تفکر و تدبر فرو برده و او هر بار با کشف بخشی از اسرار آن اعتراف می‏کند که هنوز افق‏های ناگشوده و ناشناخته بسیار است؟! از همین رو است که حضرت امیر(ع) قرآن را این چنین توصیف فرموده‏اند: «ظاهره انیق و باطنه عمیق. ظاهرش زیبا و باطنش ژرف است»3. ملاحظه می‏شود که میان کتاب طبیعت و کتاب شریعت (قرآن) شباهت‏های بسیاری وجود دارد. به خاطر برخورداری قرآن از چنین ژرفایی در آیات زیادی از خود قرآن بر تدبر و تفکر در آن تاکید شده است. نظیر آیه «افلایتدبرون القرآن ولو کان من عند خیرالله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً. (فساء/ 82) آیا در قرآن تدبر و تفکر نمی‏کنند؟ و اگر قرآن از جانب غیرخداوند می‏بود، در قرآن اختلاف زیادی می‏یافتند». چنان که در برخی آیات، به تدبر در کتاب هستی، دعوت شده است نظیر آیه: «و فی‏الارض آیات للمومنین و فی أنفسکم أفلاتبصرون (الذاریات / 21) در زمین، و در وجود خودتان، نشانه‏هایی برای مومنان است، آیا نمی‏نگرید». پیامبر اکرم(ص) در گفتار بلندی درباره قرآن چنین فرمود «ما من آیة الا و لها ظهرو بطن. هیچ آیه‏ای نیست مگر آنکه افزون بر ظاهر دارای باطن است.»4 و امام علی(ع) در جایی دیگر، قرآن را مایه سیرابی عطش دانشمندان دانسته است «و جعله ریّاً لعطش العلماء. خداوند قرآن را وسیله سیرابی عطش اندیشه وروان قرار داده است».5 گاه برخی از آیات و سوره‏های قرآن چنان ژرف و عمیق‏اند که در روایات آمده است مخاطب آنها تنها مردانی ژرف اندیش در آخرالزمان هستند. در روایتی از امام سجاد(ع) چنین آمده که: «چون خداوند متعال می‏دانست در آخرالزمان، مردم ژرف اندیش پدید خواهند آمد، سوره توحید و شش آیه نخست سوره حدید را برای آنان فرو فرستاده است»6. در روایتی دیگر آمده است که سوره توحید، ثلث قرآن است؛ بدین جهت هر بار تلاوت آن برابر با ختم قرآن است.7 به راستی یک سوره کوتاه پنج آیه‏ای، نظیر سوره توحید، دارای چه عمق و ژرفایی است که یک سوم معارف و مفاهیم قرآن را در خود جای داده و برای فهم ژرفای آن پدیدار شدن مردانی ژرف‏اندیش در آخرالزمان لازم می‏باشد؟ آیا نگاهی بدوی به این سوره که بارها در نمازهای خود تکرارش می‏کنیم چنین عمقی را بدست می‏دهد؟! 17 عارف و مفسر ژرف‏اندیش - امام خمینی(ره) - در این باره چنین می‏گوید: «آیاتی که در روایات ما وارد شده است که برای متعمقین آخرالزمان وارد شده است، مثل سوره توحید و شش آیه از سوره حدید؛ گمان ندارم که واقعیتش برای بشر تا الآن و تا بعدها بشود آن طوری که باید باشد، کشف شود. البته مسائل در این باب گفته شده است، تحقیقات بسیار ارزنده‏ای هم صورت گرفته، لکن افق قرآن بالاتر از این مسائل است. همین آیه شریفه «هوالاول و الآخر والظاهر والباطن» انسان خیال می‏کند که خوب، اول ما خلق‏الله است و آخر هم همان است، لکن اصلاً این مسأله این نیست که ما می‏فهمیم و فهمیده‏اند، بیش از این مسائل است. «هوالظاهر» اصل ظهورش را به غیرخودش می‏خواهد نفی کند از غیرخودش، مال اوست. واقع مطلب همین است.»8 برخورداری قرآن از عمق و ژرفا از این جهت به آن جاودانگی می‏بخشد که اندیشمندان در هیچ عصری معارف و مفاهیم آن را پایان یافته نمی‏دانند و با گذشت هر عصری خود را نیازمند کاوش هرچه بیشتر، در زمینه آیات قرآن می‏بینند. سرّ آن که در سخن حضرت امیر(ع)، قرآن مایه سیرابی عطش علما معرفی شده، همین نکته است. یعنی قرآن چنان ژرف بوده و افق معارف آن چنان دور از دسترس است که اندیشمندان، هماره خود را در برخورد با قرآن تشنه می‏بینند و احساس می‏کنند برای سیرابی خود باید پیوسته از زلال معارف آن بهره گیرند. پیداست اگر قرآن فاقد چنین عمق و ژرفایی بود، پس از گذشت روزگاری با فراچنگ آمدن کرانه‏های معارف آن، دیگر به کناری گذاشته می‏شد و هرگز حضور فعال و پویا در میان اجتماع نمی‏داشت. 2 - کلان‏نگری قرآن، در راستای هدف تربیت و انسان‏سازی خود سرگذشت شماری از اقوام نیکبخت و نگون بخت را منعکس ساخته و برای بسیاری از حوادث و گره‏های اجتماعی عصر نزول، چاره‏جویی کرده است؛ چنان که در بسیاری از زمینه‏های اساسی حیات فردی و اجتماعی، رهنمودهای بنیادین ارائه نموده است. از سوی دیگر، ناظر بودن این دسته از آیات، به حوادث بیرونی و مقتضیات عصر نزول، این اقتضا را داشت که قرآن را در چنبره جزئی‏نگری و عصرگرایی به اسارت درآورد و کتابی جاودانه که تمام بشریت در پهنای تاریخ را مورد خطاب قرار داده باشد، در نظر نیاید؛ اما به رغم چنین محذوراتی، قرآن به استواری هرچه تمامتر خود را از جزئی‏نگری رهانیده و در تمام عصرهای پیشگفته، اصل «کلان‏نگری» خود را حفظ کرده است. برای آن که این مطلب، روشن و ثابت بنماید، چند نمونه از این مسائل را یادآور می‏شویم: قرآن به طور مکرر داستان حضرت موسی(ع) را آورده است، به گونه‏ای که سرگذشت حضرت موسی(ع) از نظر تکرار در صدر قصه‏های قرآن قرار دارد. به طوری که با کنار هم گذاشتن آیات مربوط به این ماجرا، بسیاری از حلقه‏های گمشده آن آشکار می‏گردد. با این حال، قرآن به بسیاری از پرسش‏ها پاسخ نمی‏دهد و معتقد است 18 کلان‏نگری کتابی جاودانه، چنین اقتضایی دارد که خود را گرفتار طرح مسائل خرد نسازد. برخی از این پرسش‏های بی‏پاسخ عبارتند از: 1. نام والدین موسی(ع) و زیستنامه افراد خانواده و تبار او بویژه برادرش هارون(ع). 2. نام فرعون عصر موسی(ع)، چگونگی به سلطنت رسیدن، زمان پادشاهی و پهنه حکومت او 3. محدوده مشخص سرزمین‏هایی که موسی(ع) در آنها گام نهاده؛ نظیر سرزمین مصر، دیار شعیب، بیابان معروف (تیه)، باریکه عبور از رود نیل و... 4. مشخصات مردم‏شناسی بنی‏اسرائیل، نام تیره‏های دوازده‏گانه و... 5. جزئیات ورود موسی(ع) به سرزمین شعیب(ع) و ماجراهای درنگ ده ساله در این دیار، ازدواج و فرزندان و... 6. جزئیات برخورد با درخت معروف و معرفی شدن به عنوان پیامبر(ص) و جزئیات دعوت فرعونیان به یکتاپرستی و... قرآن در سکوت گذاشتن پاسخ به شماره اصحاب کهف9 تلویحاً به این نکته پای فشرده که شأن چنین کتابی جاوید و انسان‏ساز، فروگذاردن این جزئیات و واگذارکردن آن به تحقیقات و کنکاش‏های تاریخی و باستان‏شناسی است: آنچه از کتاب خداوند انتظار می‏رود همانا کلان‏نگری است. قرآن در برخورد با دهها حادثه عصر نزول نیز همین شیوه را دنبال کرده است. مراجعه به اسباب نزول، به خوبی نشان می‏دهد که بسیاری از آیات و سوره‏ها، برای بازکردن گرهی در کار مسلمانان، در پاسخ به پرسشی، ارائه رهنمونی در برخورد با توطئه کافران و منافقان و... فرود آمده است. در تمام این روایات تاریخی، بیشتر جزئیات ماجرا و نام اشخاص مورد نظر آمده است. اما در قرآن به هیچ روی به جزئیات این حوادث اشاره نشده و حتی از بردن نام اشخاص به استثنای داستان زید و زینب دختر جحش اجتناب شده است.10 ما براساس همین روایات اسباب نزول می‏دانیم که مثلاً آیه نبأ ناظر به داستان و خیانت ولیدبن عقبه است و آیات «أرایت الذی ینهی عبداً اذا صلی» (علق / 9 - 10)، به برخورد ابوجهل با پیامبر(ص) در آغاز رسالت مربوط است و آیه «یا ایهاالذین امنوا لا تخونوا الله و الرسول تخونوا أما ناتکم» (انفال / 27) در پی خیانت ابولبابه فرود آمد؛ چنان که سوره کوثر برای تسکین خاطر و تسلای پیامبر اکرم(ص) در برابر سخن گزنده عاص بن وائل نازل شد و... اما براستی چرا قرآن از ذکر جزئیات این حوادث و نام اشخاص و مکان‏های مرتبط با اجراها ساکت است، آیا اینها نشانگر کلان‏نگری قرآن نیست؟! منطق قرآن در ارائه رهنمون‏های لازم در زندگی فردی و اجتماعی نیز همین امر است؛ یعنی قرآن مسائل را با کلان‏نگری مورد توجه قرار داده است. به عنوان مثال قرآن بی‏آنکه وارد مسائل جزئی شود از مردان می‏خواهد که نسبت به همسرانشان به نیکی و معروف رفتار کنند «و عاشر وهن بالمعروف» (نساء/ 19)، وی بدون آن که تعیین حد وسعت و تنگی روزی را ضروری بداند، مرز رسیدگی به امور خانواده را توان مالی معرفی می‏کند. «علی‏الموسع قدره و علی‏المقتر قدره» (بقره / 236)، در رفتار اجتماعی در کنار توصیه به ترک دشنام و غیبت از مردم و مومنان می‏خواهد که با دیگران به نیکی سخن گویند. «و قولوا للناس حسناً» (بقره / 83)، اما تبیین مصادیق حسن و خوب سخنی را به تشخیص خود آنان وا می‏گذارد؛ و آنجا که از مومنان می‏خواهد که خود را برای مقابله با دشمنان آماده سازند از واژه «قوه» کمک می‏گیرد که تمام گونه‏های توان نظامی را در بر می‏گیرد. «وأعدوالهم ما استطعتم من قوه» (انفال/ 60)، یا وقتی که از ممنوعیت انواع سلطه کفار بر مسلمانان سخن می‏گوید از تمام ابعاد آن با عبارت «ولن یجعل الله للکافرین علی‏الموءمنین سبیلاً» (نساء/141) یاد می‏کند بدون آن که اشاره به نوعی خاص را ضروری بداند. 3. تمرکز بر نیازهای اساسی قرآن، خود را کتاب هدایت و انسان‏سازی می‏داند: «ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین» (بقره/2)؛ «ان هذاالقرآن یهدی للتی هی اقوم» (اسراء / 9) در حقیقت قرآن بیانگر آخرین، جامع‏ترین و کامل‏ترین مرامنامه حیات فردی و اجتماعی انسان‏هاست که در آن اصول و مبانی بنیادین در زمینه عقاید (هستی‏شناسی)، اخلاق (بایدشناسی) و احکام (نظام تشریع) انعکاس یافته است. از این جهت تفصیل و جزئیات این عرصه‏ها را به سنت واگذار کرده است. آنجا که خود تصریح می‏کند: «وانزلنا الیک الذکر لتبیّن للناس ما نزل الیهم» (نحل / 44). حال که هدف نزول قرآن و محدوده مسائل آن دانسته شد، می‏بایست به این نکته توجه کنیم که قرآن در سرتاسر آیات خود هماره بر محور هدف خود چرخیده و از محدوده و مرز مسائل مورد نظر خود خارج نشده است. بدین خاطر در عین آن که قرآن خود را تبیان هر چیز می‏داند، ضرورتاً از مسائل جبر و 19 مثلثات، ریاضیات و هندسه، فیزیک و شیمی، طب و نجوم، زمین‏شناسی و صدها دانش زمینی دیگر سخن به میان نیاورده است، مگر در حد اشاره به برخی اصول و کلیات، آن هم در راستای همان هدف انسان‏سازی. از این رو، گفته‏اند حتی اگر در قرآن برخی مباحث علمی انعکاس یافته که از آنها بیشتر در مبحث اعجاز علمی استفاده می‏شود، بیشتر اشاره‏های گذر است که غالباً برای تبیین آیات و نشانه‏های خداشناسی که از جمله اهداف اساسی قرآن است، بازگو شده است.11 به عنوان مثال اگر قرآن در آیه شریفه «الله الذی رفع السموات بغیر عمد ترونها» (لقمان/ 10) به اصل جاذبه اشاره دارد، یا در آیه... «کل فی فلک یسبحون» (یس/ 40) از گردش افلاک سخن به میان آورده، یا در آیه «ثم خلقنا النظفة علقه فخلقنا العلقه مضغة...» (مومنون/ 14) مراحل تکون و رشد نطفه در چنین را به تصویر کشیده، همگی در راستای تحقق بخشیدن به آن هدف اساسی، یعنی توجه دادن انسان به قدرت و نعمت‏های الهی و دستیابی به معرفت عمیق‏تر از خداوند که اساسی‏ترین مرحله هدایت و رشدیابی است، ارائه شده است. و تبیان هر چیز بودن با عدم ورود به این عرصه‏ها منافات ندارد، زیرا به اذعان بیشتر مفسران، مقصود از بیان هر چیز بودن، بیان در زمینه هدایت و ارائه مرامنامه زندگی است.12 به عبارت روشن‏تر، قرآن برای خود قلمرو قایل است. قلمرو آن پرداختن به اموری است که از دسترس بشریت خارج بوده و با کنکاش‏های آنان فراچنگ نمی‏آید و در عین حال در تمام عرصه‏های حیات به کار می‏آید. معرفة‏الله و راههای کسب فضایل اخلاقی و داشتن باور و بینشی از معاد و جهان آخرت، از این دست مسائل است که از سویی با عقل و تجربه بشری قابل تحصیل نیست و از سوی دیگر جزء نیازهای اصلی و اولیه بشری به شمار می‏آیند. سایر دانش‏ها و آموزه‏ها با قدرت عقلانیت و ابزار شناخت که از سوی خداوند به انسان‏ها ارزانی شده، قابل دستیابی است؛ لذا ضرورتی ندارد در کتاب هدایت به این امور پرداخته شود. حرکت در راستای قلمرو و تمرکز بر نیازهای اساسی انسان‏ها، از قرآن کتابی برخوردار از چهارچوب مشخص و تعریف شده ساخته که بسان بسیاری از نگاشته‏های بشری به هر مناسب از محدوده قلمرو خود به صورت استطردای خارج نشده و ذهن مخاطب خود را به سمت نیازها و پرسش‏های غیراساسی سوق نمی‏دهد. به عنوان مثال گفته می‏شود که بنیاد معارف قرآن، تبیین ابعاد توحید و چگونگی دستیابی به آن بویژه توحید افعالی است؛ زیرا قرآن معتقد است اگر انسان‏ها به حقیقت توحید راه یابند و به این کان بی‏پایان معرفت دست یابند که «لا موثر فی‏الوجود الاالله» بسیاری از بحران‏های فردی و اجتماعی که در اثر تکیه بر عناصر غیرخدایی رخ می‏نماید، رنگ خواهند باخت. حال وقتی به خط سیر آیات و سوره‏های قرآن توجه می‏کنیم، در می‏یابیم که هماره این قانون بنیادین به شکل‏های گوناگون مورد توجه قرار گرفته و پیوسته این مسأله، اساسی را در پیش روی انسان نصب‏العین او قرار داده است. براساس همین اصل تمرکزگرایی بر نیازهای بنیادین است که قرآن از قانون «اسلوب حکیم» استفاده کرده است. مقصود از اسلوب حکیم، پاسخگویی به پرسش مخاطب در راستای نیاز او و نه ضرورتاً در چهارچوب پرسش اوست. به عنوان مثال «طبق آیه: «یسئلونک عن‏الأهلةّ قل هی مواقیت للناس والحج» پرسش حقیقی پرسشگران ناظر به تحلیل ماهیت و چگونگی شکل‏گیری حالات مختلف ماه از هلال تا بدر و تا محاق بوده است؛ اما قرآن به جای پاسخ به این پرسش که در حقیقت آن را نیاز اصلی ندانسته، چنین پاسخ داده که فلسفه تغییر حالات ماه، کمک به زمان‏شناسی مردم و نیز تشخیص ایام عبادت، بویژه در ایام حج است. حال جای این پرسش است اگر قرآن به جای رعایت اصل تمرکزگرایی پراکنده‏گویی می‏کرد و کشکولی از هریک از دانش‏ها و معرفت‏ها می‏بود چنین جاوید و جاودانه می‏بود؟ و چنین مورد توجه جهانیان قرار می‏گرفت؟! پی‏نوشت‏ها: 1. تفسیر امثال القرآن، ص 65-66 به نقل از روزنامه اطلاعات مورخه 7 مرداد 1357. 2. همان، ص79. 3. نهج‏البلاغه، خطبه 18. 4. بحارالانوار، ج23، ص197؛ بصائرالدرجات، ص223. 5. نهج‏البلاغه، خطبه 198. 6. متن روایت چنین است: «سئل عن السجاد عن التوحید فقال: ان الله عزوجل علم انه یکون فی آخرالزمان اقوام متعمقون فانزل الله قل هوالله احد و الایات من سوره الحدیدای قوله: علیم بذات الصدور فمن رام وراء ذلک فقد هلک» تفسیر صافی، ج5، ص393؛ تفسیر نور الثقلین، ج5، ص706. 7. هم چنین در روایات آمده است که سوره کافرون یک چهارم قرآن است. ر.ک. کافی، ج2، ص621؛ عیون أخبارالرضا(ع)، ج1، ص41. 8. قرآن کتاب هدایت در دیدگاه امام خمینی، ص157 - 158. 9. ایه 22 سوره کهف «... فلا تمار فیهم الا مراءاً ظاهراً» به این نکته ناظر است. 10. احزاب / 37. 11. برای آگاهی بیشتر ر.ک: التمهید فی علوم القران، ج6، ص6. آیه‏الله معرفت از این دانش‏ها با عنوان «اشارات عابره» یاد کرده است. 12. ر.ک: مجمع البیان، ج6، ص190؛ المیزان، ج12، ص324. 20
قیمت فایل فقط 2,500 تومان

برچسب ها : نخست , نخست